आता आपण कुणाच्या नि कश्याच्याच आकंठ-वेडसर प्रेमात पडणं शक्य नाही असं एका टप्प्यावर लक्षात येतं आणि आपण निबर-शहाणपणाकडे काहीशा कष्टानंच पाऊल टाकणार असतो, त्या टप्प्यावर मला शेरलॉक भेटला. प्रश्न आणि उत्तरांची सरमिसळ होते त्या करड्या प्रदेशाच्या सीमेवरतीच तो थांबलेला. समोरच्या वैराण आकर्षक प्रदेशाची कमालीची ओढ वाटत असते, पण पुढे जायचं धैर्य होत नाही. अशात एकदाच कळून जातं, की मागचे बंध कमालीचे चिवट आहेत आणि या आयुष्यात तरी ते आपल्याकडून तुटता तुटायचे नाहीत. मग ते शहाण्या मुलासारखं स्वीकारून तो तिथेच थांबलेला. चिरंजीव होऊन. तळ्या-मळ्याच्या निर्जन काठावर त्याची सोबत झाली नसती, तरच नवल.

Monday, December 22, 2014

मेथड ऍक्ट - ०२

मूळ कथा: Method Act, Splix
स्रोत: शेरलॉक, बीबीसी
०१|०२|०३|०४|०५|०६|०७|०८|०९|१०|११|१२|१३|१४|१५|१६|१७|१८|१९|२०


प्रकरण दुसरे
“बेन. बेन!”
“शिट! ९९९ वर कॉल करा कुणीतरी. ताबडतोब!”
“लागला, लागला…”
शरलॉकनं डोळे उघडले, तेव्हा आजूबाजूचा घोळका त्याच्याकडे वाकून बघत होता.
ओके… इंटरेस्टिंग.
“उठला, उठला!”
“लायॅबलिटी म्हणजे - जेरेमी कुठाय? त्याला फोन लावा.”
“मिस्टर कंबरबॅच?”
“बेन?”
शरलॉकनं परत डोळे मिटून घेतले.
“ओह, शिट…”
इंटरेस्टिंग. एकही चेहरा ओळखीचा नाही. शरलॉकनं खोलवर श्वास घेतला. लाकडाच्या ताज्या फळ्यांचा वास. मेकपचा वास. ड्रायक्लीनिंगचा रासायनिक वास. आजूबाजूच्या गर्दीचा एक संमिश्र दर्प. एखाद्या बंद जागेत बराच काळ कोंडून राहिलेल्या माणसांना एक विशिष्ट घामट-कुबट दर्प यायला लागतो, तसला तिखट दर्प. यांतल्या किमान तिघांनी तरी भाजलेलं चिकन, उकडलेले बटाटे आणि लसणीच्या फोडणीतला घेवडा चापला आहे. कुणीतरी एकानं पास्ता सलाड खाल्लं आहे. कुणीतरी फक्त कच्च्या भाज्या. आणि एका गाढवानं सढळ हस्ते चीज घातलेलं सलामी सॅंडविच.
त्या वासांनी शरलॉकला एकदम डचमळलं.
“हात चोळू का त्याचे?”
“नको! त्याला हलवू नका अजिबात. ऍंब्युलन्स बोलावली की नाही?”
“बोलावल्ये हो, बोलावल्ये. येईलच इतक्यात.”
शरलॉकनं परत डोळे उघडले. भुर्या केसांच्या एका बाईनं लगेच पुढे होऊन त्याच्याकडे निरखून पाहिलं.
“अगाई! हलू नकोस. चांगलाच शॉक बसलाय तुला. काय रे? बेन? ऐकू येतंय का, मी काय म्हणत्ये ते?”
“न यायला काय झालं?” शरलॉक डाफरला. “काही धाड भरलेली नाही मला. माझ्या नसांना धक्का लागावा, इतका मोठा शॉक नाही बसलेला. श्रवणेंद्रियं व्यवस्थित शाबूत आहेत.”
त्या बाईनं कळवळून मान हलवली. “असू दे, असू दे. आत्ता वाटेल हं बरं.” मग बाजूला होत तिनं लोकांना मागे सरायची खूण केली. “मागे व्हा. मागे व्हा बघू. किती ती गर्दी! त्याला जरा मोकळा श्वास घेऊ द्या.”
शरलॉकनं परत उठायचा प्रयत्न केला. पण ती बाई कुठली त्याला बसू द्यायला! तिनं त्याला पुन्हा झोपवलं. “अहं, उठू नको अजिबात.”
शरलॉक बुचकळ्यात पडला. आजूबाजूच्या तंगड्यांमधून त्याला त्याचं स्वैपाकघर दिसत होतं. पण मग वळून डावीकडे बघितलं, तर वायरींचं हेऽ एवढं जंजाळ. कॅमेरे आणि शूटिंगची तत्सम उपकरणं. नि वर पाहिल्यावर तर अजूनच गोंधळ. छत गायब. नुसताच काळोख.
थकून तो मागे रेलला नि वर काळोखाकडे नजर लावून बसला, तर डोळ्यांवर एकदम कसलासा प्रकाश पडला. तो सहन न होऊन त्यानं डोळे झाकून घेतले.
“कोण ते वेडझवं? बंद करा तो दिवा!” कुणीतरी परस्पर किंचाळलं.
आता शरलॉक जरा चक्रावला. काही वेळापूर्वीच त्याला हुबेहूब त्याच्या कोटासारखाच कोट घातलेला त्याचा तोतया दिसला होता. बरं, नुसता तोतया नव्हे. चांगला्च घाबरलेला, तपशीलवार, जिवंत तोतया. तेव्हा त्यानं समजूत काढली स्वत:ची, इतकी वर्षं काय मनाला येईल ते खाऊन प्रयोग केलेत शरीरावर. एमडीएमए. मॅस्केलीन, सिलोसायबिन… काही करायचं ठेवलं नाही. त्याचाच परिणाम असणार हा. शॉक बसल्यामुळे त्यांची रिऍक्शन आलेली असणं शक्य आहे. होतात असे भास. चांगले जिवंत, रंगीत भास होतात.
पण आता - आता त्याला तितकीशी खातरी वाटेना. मजा म्हणजे त्याच्या ’जिवलगाच्या भेटी’च्या वेळी त्याला शॉकबिक बसल्याचं आठवतही नव्हतं. काही भाजलंय, दुखलंय, लागलंय… नाव नाही. तो अगदी टुणटुणीत होता. ही नक्कीच भौतिकशास्त्राची अजब करामत…
बहुतेक.
तेवढ्यात आरडाओरडा झाला, “आली, आली! ऍम्ब्युलन्स आली….”
शरलॉकचं विचारचक्र जोरात चालायला लागलं. भौतिकशास्त्राचं मरो. आधी काहीतरी शक्कल लढवून हॉस्पिटलवारी टाळायला हवी. नाहीतर इथून निसटून घरी पोचणं राहिलं बाजूला, आपल्याला बेन कंबरबॅच नावाचा नट समजणारे इथले लोक आपली रवानगी हॉस्पिटलात करतील नि तिथे अडकून पडावं लागेल. नि तो रड्या तोतया - टॉम नावाचा कुणी बॉयफ्रेंड आहे नाही का त्याला? मरो. त्याचं तो बघून घेईल. या नकली ’२२१ बी’मधून आधी सुटलं पाहिजे…
तो एकदम ताडकन उठून बसला. “मी अगदी बरा आहे… काही नाही झालेलं मला.”
एकदम दहाबारा हात पुढे होऊन त्याला चोंबाळू लागले.
“बेन, उठू नकोस. पड बघू. दवाखान्यातले लोक येतायत. आधी त्यांना तपासू देत तुला. मग काय ते बोलू…”
“मी उ-त्त-म-आ-हे!” उठायचा प्रयत्न करत शरलॉक फिस्कारला. पण इतक्या लोकांनी त्याला धरलं होतं, की त्याला काही केल्या जागचं हलता येईना.
“असं काय करतोस? बेशुद्ध पडला होतास तू. पड बघू आधी. मग बरं वाटेल राजा…”
राजा? यक्. आपल्या जगात इतकी बाळबोध बडबड करणारं कुणी असणं शक्यच नाही. हे नक्की एखादं समांतरविश्व असणार.
“मिस्टर कंबरबॅच, आलेच ते लोक.”
न राहवून शरलॉकनं हाक मारली, “जॉन? जॉन!”
“देवा! बघा ना कसं करतोय! त्याला चांगलाच धक्का बसलेला दिसतो…”
“मला का-ही-ही झालेलं नाही!” शरलॉक भडकला. त्याचं डोकं आता वेगात चालू होतं. लोक किती कमालीचे मंद असतात. जरा काही वेगळं घडलं, की ’शॉक - शॉक’ म्हणून बोंबलायला सुरुवात. मूर्ख लेकाचे! पण जॉन गेला कुठे? आत्ता तर इथे होता. हा सिनेमाचा सेटबिट आहे की काय…
या विचारासरशी तो एकदम चमकला. असं कसं शक्य आहे?
त्याच्या मेंदूवर त्याचा ठाम विश्वास होता. मेंदूत काहीही बिघाड झालेला नाही. आपण लख्ख विचार करतो आहोत. काही होत असतं तर आपल्या ताबडतोब लक्षात आलं असतं. डोकं झटकत त्यानं समोरच्या गर्दीवरून एक नजर फिरवली. त्याला थोपटणार्या त्या भुर्या केसांच्या बाईनं त्याचं लक्ष वेधून घेतलं. तिच्या गळ्यात ओळखपत्र नव्हतं, पण आजूबाजूचे लोक तिचा आरडाओरडा बिनबोभाट ऐकून घेत होते. म्हणजे इथले बरेचसे लोक तिच्या हाताखाली काम करत असणार. बारीक कापलेली, पण मळकी नखं. नखांत पॉलीशचा रंग दिसतोय. साधे, पण चटपटीत कपडे. महागडे टेनिस शूज. वेळ पडलीच तर अवजड कामाला हात लावायलाही तिची ना नसणार. अं… दोन मुलं, दोन मांजरं, एक कुत्रा. तूर्तास हॉटेलात मुक्काम आहे, पण त्याला घरपण यावं म्हणून घरून मेणबत्त्या आणलेल्या दिसतायत...
हिच्याशीच बोललं पाहिजे.
एकदा स्वत:शी निर्णय झाला, तशी तो शांतपणे मागे रेलला आणि त्यानं ऍम्ब्युलन्ससोबत आलेल्या लोकांना न्याहाळायला सुरुवात केली. तेवढ्यात त्यातला एक जण भारावलेल्या सुरात त्याला म्हणाला, “मिस्टर कंबरबॅच, घाबरू नका तुम्ही. सगळं नीट होईल बघा… कुठे लागला त्यांना धक्का?”
“त्या हाताला.” कुणीतरी माहिती पुरवली.
थोडक्यात नखशिखान्त तपासणी करून घेण्याशिवाय गत्यंतर नव्हतं. त्याच त्या नेहमीच्या, कंटाळवाण्या तपासण्या. पकाव. शरलॉकनं डोळे मिटून घेतले नि तो त्याच्या ’माइंड पॅलेस’मध्ये१ शिरला. उगाच का त्याला ’जिवलग’ आणि ’समांतर विश्व’ आठवलं होतं? माइंड पॅलेसमध्ये नक्की आणखी काहीतरी सापडेल...
*
डोळ्यांवर पडलेल्या प्रकाशामुळेच त्याला परत खडबडून जाग आली. तो एका बिछान्यावर होता. अंगात फक्त चड्डी. (वेगळाच कुठलातरी ब्रॅण्ड. त्याचा नाही.) छातीला जोडलेल्या वायरी आणि बोटाला ऑक्सिजन मॉनिटरची वायर. शेजारी एक नर्स. सलाइनची तयारी करतेय. दोन बायका - डॉक्टर - आणि एक बाप्या - डॉक्टरांचा मदतनीस - बाजूला उभे. तिघांच्याही चेहर्यावर एकाच यंत्रातून छापून काढल्यासारखा एकच एक चिंताक्रांत भाव.
“रिलॅक्स. तुमच्या नजरेखाली मरायचा माझा अजिबात इरादा नाही.” आवाज भलताच बसलेला आणि खोल येतो आहे की...
यावर एका डॉक्टरणीनं भिवया उंचावल्या. तरीही तिच्या चेहर्यावरची एक रेषादेखील हललेली नाही. नक्की बोटॉक्स घेतलेलं आहे. “मिस्टर कंबरबॅच, तुम्ही अर्धा तास बेशुद्ध होतात. काळजी घ्यायला नको? कसं वाटतंय आता?”
“एकदम झकास. या नळ्या नि वायरी काढून मला ताबडतोब घरी जाऊ दिलंत तर अजून बरं वाटेल.”
“तुम्हांला इथे का आणलंय ते माहीते ना तुम्हांला?”
“माझं नाव-” शरलॉक बोलता बोलता थबकला. तूर्तास तो कुठे का असेना, इथले लोक त्याला बेन कंबरबॅच म्हणून ओळखत होते हे सत्य होतं. अनुभवाची सत्यासत्यता पडताळून बघण्यासाठी वास्तवातल्या वस्तूंचा वापर करून घेण्याची पद्धत तशी जुनीच. धर्माची झेंगटं सोडून दिली एक वेळ, तरी किमान प्लेटोच्या गुहेच्या रूपकापासून चालत आलेली. बरं, ती पद्धत फार चतुर होती अशातला भाग नव्हे. तिच्यात गृहीतकं फार. तरी आधुनिक वैद्यकात ती सररास वापरत. भौतिकशास्त्रातले तूर्तास सिद्ध झालेले नियम आणि वस्तुमानाचं विभाजन विल्येंकिनच्या दुसर्या पातळीनुसार विस्तारून बघायला काय हरकत होती खरं तर? सध्याच्या विश्वाच्या सीमा ओलांडून पलीकडे जाण्याच्या शक्यता होत्या त्यात. मग वास्तवाची अनेक रूपं एकाच वेळी अस्तित्वात असू शकली असती. हजारो बिछान्यांवर पहुडलेले हजारो शरलॉक… काहींमध्ये त्याचं नाव बेन कंबरबॅच असलं असतं…
जोवर निखालस चूक म्हणून सिद्ध होत नाही, तोवर हीदेखील एक शक्यता आहेच. म्हणजे हे कोडं सुटत नाही, तोवर बेन कंबरबॅच म्हणून राहणे आहे...
भानावर येत शरलॉकनं परीटघडीचं एक हसू तोंडावर ताणलं. “केबलला हात लागला होता. मला कितपत लागलंय, ते तपासायला म्हणून मला इथे आणलं आहे तुम्ही. बरोबर ना?”
आता दुसर्या डॉक्टरणीनं स्मित केलं. “बरोबर. तुमची जन्मतारीख सांगा बघू.”
अरे कर्मा...
शरलॉकनं आधी तोंडावरचा मास्क काढला. मग चटकन विषय बदलून ऑक्सिजनच्या तबकडीकडे बोट दाखवत म्हणाला, “काढला तरी चालेल ना आता? बघा ना.. ९६. म्हणजे चांगलाच आहे आता. ना?” मग ठेवणीतलं हसू सफाईदारपणे हसत नजरेत आर्जव आणून त्यानं पहिल्या डॉक्टरणीकडे पाहिलं. तिच्या बिल्ल्यावर तिचं नाव होतं. “अं… डॉ. डेमिल, ना? काढू?”
ती गोंधळून बघतच राहिली. मग भानावर येऊन हसत तिनं त्याच्या हातातला मास्क काढून घेतला. “काढा, चालेल! मिस्टर कंबरबॅच, तुम्ही म्हणताय खरे, केबलला हात लागला म्हणून. पण…” तिचा आवाज गोड होता. बोलण्यात दिसे न दिसेशी स्कॉटीश झाक होती. वावरात थोडी चलबिचल दिसतेय, पण नक्की लग्न झालेलं आहे. आणि लग्नानंतर सुखात नांदत असणार बया. फावल्या वेळात बहुतेक गिटार वाजवते… बोटातली अंगठी थोऽडी घट्ट होतेय. पण अजून नवर्याला सांगून अंगठी मोठी करून घेतलेली नाही. अजून एक हिर्याचं कडं. म्हणजे लग्नाचा वाढदिवस नुकताच झालेला आहे.
“हो, केबललाच लागला.” कसंही करून एक कॉम्प्युटर मिळवला पाहिजे. या जगात तंत्रज्ञान तरी आपल्या जगाइतकंच व्यवस्थित चालतंय. कुणी सांगावं, फक्त ग्लास्गोमध्ये येऊन पडलेले असू आपण. फार काही घोटाळा नसेलही.
“हो ना! भाजल्याची काहीच खूण दिसत नाही. फोडबिड तर सोडाच, साधं लालपण नाही झालेलं.” मदतनीस. याचं नुकतंच ब्रेकअप झालेलं दिसतं आहे. पुरता सावरलेला दिसत नाही गडी, अजून तिचाच शाम्पू नि क्रीम वापरतो आहे! ओह, ती याला सोडून गेलीय! “पण म्हणून काय झालं? आम्ही जरा घाबरलोच होतो. चांगला अर्धा तास बेशुद्ध होतात तुम्ही, मिस्टर कंबरबॅच. इथे आणल्यावरसुद्धा लगेच शुद्ध नाही आली तुम्हांला. किती लागलंय नि किती नाही, कळेना. नि हातावर? साधी खूणही नाही!”
“चांगलंय की मग! निघू मी आता?” इति शरलॉक.
“चाललात कुठे? अजून थोड्या टेस्ट्स व्हायच्यात. हातापायांत काही न्यूरॉपथी-” मग जीभ चावून “बधिरपणा जाणवतोय?” एक नाही – दोन प्रियकर? अहं. दाढी टोचल्याच्या खुणा आहेत... एक नक्की पुरुष. लव्हबाईट. पण इतका छोटा? नक्की दुसरी बाई आहे. डोळ्याच्या कडा लाल. नि हालचाली अशा भिरभिरत्या का आहेत? थ्रीसममुळे असुरक्षित वाटतंय तिला? बाकीचे दोघं मिळून तिच्याकडे दुर्लक्ष करतील अशी भीती? बहुतेक.
“अहं.” शरलॉकनं मुकाट्यानं मुठी वळवून फिरवून दाखवल्या. पाय घोट्यातून फिरवून दाखवले. “अजिबात नाही.”
“तरी थोड्या सेन्सरी टेस्ट्स करायला लागतील आपल्याला. आणि काही न्यूरॉलॉजिकल... हां, तर – जन्मतारीख?”
“अं...” पुन्हा ठेवणीतलं हसू हसत शरलॉकनं विषय बदलला. “मला जरा ’जायचं’ आहे...”
डेमिलबाईंना शरलॉकचा शहाणपणा आवडला नसावा. त्यांनी रोखून बघत म्हटलं, “खरं म्हणजे तुम्ही हालचाल नका करू. मी कॅ-”
“नको हो! कॅथेटरबिथेटर नको. मी जाईन ना…” जोडीला चेहर्यावर एक कसनुसं हसू आणत शरलॉकनं विनवणी केली.
दुसरी डॉक्टरीण लगेच विरघळली. “बरं, जाल ना नीट? ऍलन, त्यांना नेशील का तू जरा?”
तत्परतेनं एक नर्स पुढे झाली.
तिनं शरलॉकच्या अंगाला जोडलेल्या नळ्या काढून टाकल्या नाहीत. पण त्या मॉनिटरपासून सुट्या केल्या. शरलॉकला अंगात चढवायला एक पातळ डगला दिला. रबरी तळवे असलेले मोजे चढवले. एव्हाना आडव्या केळ्याइतकं मोठं नि खोटं हसून शरलॉकचं थोबाड दुखायला लागलं होतं. पण करता काय? हे असं मूर्खासारखं हसणं या लोकांना फारच आवडत होतंसं दिसलं. नाईलाजानं शरलॉकनं अजूनच गोड आवाज काढत म्हटलं, “खरंच, मला अगदी अवघडल्यासारखं होतंय…”
“छे छे! अवघडल्यासारखं काय त्यात! तुम्ही अगदी काऽही वाटून घेऊ नका, मिस्टर कंबरबॅच. उलट - सॉरी म्हणजे… आत्ता विचारायचं मला जिवावरच आलंय. पण - त्याचं काय्ये, माझी मुलगी तुमची फॅन आहे. तुम्ही ऑटोग्राफ द्याल का तुमचा तिच्यासाठी? तुमचा शो किती प्रेमानी बघते माहित्ये ती! खरं म्हणजे तिला फोन करून बोलवणारच होते मी, पण… मी एक फोटो काढू तुमचा पटकन?”
शरलॉक बावळटासारखं तोंड उघडं टाकून तिच्याकडे बघतच राहिला. मग घाईघाईनं त्यानं तोंड मिटलं. “अं - हो. जरूर.” उठता उठता त्यानं नर्सच्या डेस्काकडे नजर टाकली. रिकामं. आणि कॉम्प्युटर. वॉव! आता हिला इथून हाकलायचं कसं? तिच्याकडे एक आपादमस्तक कटाक्ष टाकत त्यानं तिचा विसरलेला मोबाईल हेरला आणि तिला मोबाईलची आठवण करून दिली.
जीभ चावत नर्स उद्गारली, “अय्या, तुम्हांला कसं कळलं? शोचा फारच परिणाम झालेला दिसतोय तुमच्यावर, ना? आलेच मी फोन घेऊन. तुम्ही याल ना जाऊन तोवर?”
“हो. अगदी. या पटकन.” शरलॉक.
“ही गेले नि ही आले. काही व्हायला लागलं तर बेल दाबा. हं?”
तिला परत एकदा खुळचटासारखं हसून दाखवल्यावर ती अंतर्धान पावली. शरलॉकनं घाईघाईनं तिचं डेस्क गाठलं नि कॉम्प्युटरवर एण्टरचं बटण दाबलं. सुदैवानं तो लॉक्ड नव्हता. हॉस्पिटलचं पान उघडायला पासवर्ड लागला असता. पण ब्राउझर तसाच उघडला. त्यानं साळसूदपणे गूगल उघडून नाव लिहिलं.
Benjamin Cumberbatch
८००० रिझल्ट्स. हं. ठीक.
नाव बदलून बघावं का?
Benedict Cumberbatch
ओह. ३७०,००० लाख रिझल्ट्स. वाटलंच, काहीतरी चुकतंय.
त्यानं विकीचं पान उघडलं. विकी. हुह. नाटक. टीव्ही. रेडिओ. सिनेमा. खाजगी तपशील. पकाव. पकाव. फडतूस. हं…, हे थोडं इंट्रेष्टिंग आहे… पकाव. थोबाड बरं आहे. पण केस? बावळट. -
शरलॉक. क्लिक.
ओह.
आता थोडा उलगडा होतो आहे… डॉयल कॅनन. म्हणजे? क्लिक.
ब्लडी हेल! हे पात्र गोष्टीतलं आहे? तेवढ्यात त्या भिकार डगल्याचा मागचा बंद सुटला. आणखी वैतागत शरलॉकनं डगला अंगाभोवती आवळून घेतला. गोष्टीतलं पात्र?
चरफडत त्यानं Sheralock Holmes गूगललं.
८००,००० लाख रिझल्ट्स. बेनेडिक्टहून जास्त आहेत. नाही म्हटलं तरी शरलॉकला थोडं बरं वाटलंच.
एक मिनिट, हा दाढीचे खुंट असलेला माणूस कोण आहे? हापण शरलॉक होम्स? देवा-
“आलातपण तुम्ही? नि माझ्या कॉम्प्युटरवर काय करताय? तुम्हांला -”
डेस्कापासून मागे होत शरलॉकनं चेहर्यावर तेच ते खुळ्यासारखं हसू पाजळलं. “सॉरी, मी जरा ट्विटर बघत होतो. हे मिडियावाली माहित्येत ना तुम्हांला… कधी काय छापून येईल… नेम नसतो हो. फार काळजी घ्यावी लागते.”
यावर ती नर्सही बावळटासारखी हसली. बयेनं आधीच कुठल्यातरी पेपरवाल्यांशी संधान साधलेलं दिसतंय. “ओके ओके. आलं लक्षात. तो फोटो… तुमची काही हरकत नाही ना?”
“छे छे! तुम्हांला कसं नाही म्हणीन! काढा ना.” नर्सबाई मोबाईलमधल्या कॅमेर्याशी झटापट करत होत्या, तोवर शरलॉकचं डोकं वेगानं धावू लागलं होतं. मी इथे आहे, म्हणजे… बेनेडिक्ट...तिथे असणार.
’२२१ बी’मध्ये.
जॉनसोबत.
ते येडं? जॉनसोबत? कापरं भरलंय त्याला आधीच. सिगरेटचं व्यसन. जॉननं त्याचं काय केलं असेल एव्हाना? शरलॉकला कल्पनेनं फिस्सकन हसायला आलं. “वाट लागली त्याची…”
“अं? काय म्हणालात?” नर्सनं न कळून विचारलं.
“चक्. काही नाही. झालं?”
“लाइट्स - कॅमेरा - ऍक्शन!” नर्स खिदळली.
शरलॉकनं कितव्यांदातरी ते दिव्य स्माइल चेहर्यावर ताणून धरलं
*
“तुम्हांला काहीही झालेलं नाही, मिस्टर कंबरबॅच. सिटीस्कॅन नि एमाराय क्लिअर आहेत. कुठे भाजलेलं नाही. हार्ट, लंग्ज, ब्रेन…. सगळं ठणठणीत आहे. खुशाल काम करा. वेर्तेबाईंनी गाडी पाठवलीय तुमच्यासाठी.” डॉ. डेमिल तशा शांतपणे बोलत होत्या. पण मधूनच एखाद्या धास्तावलेल्या कटाक्षातून त्यांच्या मन:स्थितीची चुणूक दिसत होती. काय बावळटासारखी वागायला लागतात शहाणी सुरती प्रसिद्ध नटांच्या तैनातीत. इतकं काय झेपत नाही त्यांना कुणास ठाऊक...
“झकास. थॅंक्यू.” उघडपणे इतकंच म्हणून शरलॉक थांबला.
“खूप बरं वाटलं तुम्हांला भेटून.” देवा, आख्खं हॉस्पिटल त्याला निरोप द्यायला खोलीच्या दारात गोळा झालं होतं नि वर खुळचटासारखं गोड हसत होतं.
“मलापण. बरं वाटलं खूप.” न राहवून शरलॉकनं हातावरच्या घड्याळाकडे नजर टाकली. नऊ वाजले. “निघू मी?”
“इकडून या, साहेब.”
गाडीपाशी पोचेस्तोवर कुजबुजी, कोपरखळ्या, किंकाळ्या सगळं काही यथासांग झालं. एका फोटोग्राफरला खुन्नस देत शरलॉक पुढे होतोय, तोच ती भुर्या केसांची बाई हजर. “चल, तुला हॉटेलवर सोडते.”
“मी काय म्हणतो - आपण सेटवरच जाऊ या…” शरलॉक. ’तिकडून’ ’इकडे’ आलो, म्हणजे मधे कुठेतरी फट पडलेली असणारच… ती सापडेस्तोवर शरलॉकचा इकडे निभाव लागला नसता असं नाही. निभाव न लागायला झालं काय? इथून तिथून लंडन तर तेच आहे... पण तो लाडावलेला-मंदबुद्धी-नट बेनेडिक्ट? तो तिकडे जॉनपाशी जाऊन पोचलाय त्याचं काय? काय काय घोळ घालून ठेवले असतील, कुणास ठाऊक…
घोळ नाहीतर काय...
क्रमश:


Monday, December 8, 2014

मेथड ऍक्ट - ०१

मूळ कथा: Method Act, Splix
स्रोत: शेरलॉक, बीबीसी
०१|०२|०३|०४|०५|०६|०७|०८|०९|१०|११|१२|१३|१४|१५|१६|१७|१८|१९|२०
गोष्ट आणि वास्तव यांच्यातली देवाणघेवाण, त्यांतला गंमती, गुंते, गोची रंगवणारी ही महत्त्वाकांक्षी गोष्ट मला अतिशय आवडते. भाषांतरातल्या चांगल्या गोष्टींचं श्रेय मूळ लेखकाचं, चुकांच अपश्रेय माझं. दरेक प्रकरणाचं भाषांतर करायला निदान महिनाभर लागेल, याची कबुली आधीच देऊन ठेवते.
***

फ्रिक आणि फ्रॅन्क या दोन वेगवेगळ्या व्यक्ती होत्या की एकाच व्यक्तीने घेतलेली दोन वेगवेगळी रूपे होती हे सांगता येणे अवघड आहे. काही जणांच्या मते त्या दोन निरनिराळ्या व्यक्ती होत्या हे निश्चित. एकाच वेळी त्या दोघांना निरनिराळ्या ठिकाणी पाहिल्याचे अनेक जण सांगत. पण त्यांच्या दिसण्यात लोकविलक्षण साम्य होते, हेही खरेच. काही जणांच्या मते हा जाणूनबुजून लोकांच्या डोळ्यांत धूळ फेकण्याचा प्रकार होता. वेष पालटून, केसांचा टोप लावून फ्रॅकचे रूप घेणार्‍या फ्रिकला त्यांनी पाहिलेही होते म्हणे. काय असायचे ते असो. जाणवत राहावे, पण बोट ठेवून सांगता येऊ नये असे काहीतरी विलक्षण साम्य फ्रिक आणि फ्रॅक यांच्यात होते, तसे ढळढळीत फरकही होते इतकेच मी ठामपणे सांगू शकेन.
- ऍन्थनी एव्हरेट, अगेन्स्ट फिक्शनल रिअलिझम
***

"ऐच्ची-" आत शिरल्या शिरल्या नाकातोंडात घुसलेला भयानक भपकारा सहन न होऊन जॉननं घाईघाईनं तोंडावर हात दाबून धरला खरा, पण त्याच्या पोटात डचमळलंच. दुपारच्या जेवणात चापलेलं पुडिंग उलटून पडतंय आता, असंही वाटलं. त्यानं कसातरी आवंढा गिळला आणि घशाशी आलेलं अन्न मागे परतवलं. "शेरलॉक, काय आहे हे?"
"बॅरोट्राउमा, जॉन." टीशर्ट, पायजमा, वरून ड्रेसिंग गाऊन, त्यावर ऍप्रन आणि शिवाय डोळ्यांवर गॉगल चढवलेला शेरलॉक कीचनच्या बाहेर येत उत्तरला. त्याच्या दोन्ही हातांत दोन चिमटे होते. एका चिमट्याभोवती खारवलेला ब्रेस्ट इम्प्लाण्ट किंवा मेलेल्या माशाचं डोकं यांच्या अधलंमधलं दिसणारं काहीतरी ओलं, थबथबीत गुंडाळलेलं होतं. त्यातनं कसलातरी चिकट द्राव गळत होता.
"कुणाला झाला बॅरोट्राउमा? माशाला का?" हातातली सामानाची पिशवी खाली ठेवणं, त्या थबथबलेल्या पदार्थावरची नजर कायम ठेवत प्रश्न विचारणं आणि हे दोन्ही करताना नाकातोंडावरच्या हातानं शक्य तितका वास टाळणं अशी कसरत करत जॉननं विचारलं. "काय आहे काय ते?"
"हां, हे? पॉरपॉइज आहे हा." खूश होत शेरलॉक. "बरोबर ओळखलंस की!"
"मग? माझं नाक शाबूत आहे अजून. पॉरपॉइजचं काय?"
"सेटेशिअन एअर सॅकचा तुकडा आहे हा. नॅचरल हिस्ट्री म्युझियममधल्या ओडुयानं दिला! झकास आहे ना?" हातातला चिमटा उंचावत शेरलॉक म्हणाला. त्या तुकड्यातून गळणारा द्राव बुळूककन्‌ ‍जमिनीवर ठिबकला.
"हा असा? असेच ठेवलेले असतात त्यांच्याकडे हे तुकडे?"
"नाही, माझ्यासाठी मुद्दाम ठेवला होता तिनं राखून. गेल्या आठवड्यात बेलिझमधे मेला तो तेलसम्राट पेत्र फ्रोलेव आठवतोय का तुला? दीर्घकाळ हालचाल न केल्यामुळे झालेली पल्मनरी एम्बोली असं त्याच्या मृत्यूचं कारण दिलं होतं वर्तमानपत्रांनी. मॉस्कोहून बेलिझला जाणारी बारा तासांची फ्लाइट होती त्याची, तेव्हा त्याची प्रकृती तशी बरी नव्हतीच. बेसुमार वजन. सिगारेटचं व्यसन. सतत दारू. साहजिकच आहे."
"मग? तुला काय म्हणायचंय? प्रेशर ड्रॉपमुळे मेला?" जॉननं भीत भीत नाकावरचा हात काढून पाहिला. आता वासाचा इतका त्रास नव्हता होत. म्हणजे? आपलं नाक बंद पडत चाललंय की काय? त्याला नेहमीसारखी काळजी चाटून गेली. ’२२१ बी’मधे हे असले वास नेहमीचेच. त्याच्या मैत्रिणी कायम येऊन नाकं मुरडायच्या. त्यातल्या त्यात साराच काय ती एक खेळकरपणे चालवून घेणारी होती. "वेगळाच आहे ना वास?" इतकंच खेळकरपणे बोलून तिनं सोडून दिलं होतं. नाहीतर आधीच्या एकेक नखरेल पोरी. असो.
"प्रेशर ड्रॉप वापरून खून! जबरदस्त आहे आयडिया!" शेरलॉक त्या कल्पनेवर भलताच खूश दिसला. त्याच नादात त्याच्या नेहमीच्या स्टाइलमधे गर्रकन वळून कीचनमधे शिरला. वळताना त्याच्या हातातल्या पॉरपॉइजच्या शेंबडाचा एक निसटता फराटा जमिनीवर. तरी तंद्रीत त्याचं चालूच होतं, "वासिली. त्याचा भाऊ. त्याचंच काम असणार हे. ते बडं प्रस्थ नाही तसं. पेत्रच्या सेक्रेटरीचंच काम करायचा तो. त्याच्या मागेमागे करत फिरायचं, एवढंच काम. बोअरिंग. पेत्रची श्रीमंती सहन झाली नसणार. पेत्रच्या मृत्युपत्रात त्याचंच नाव होतं मुख्य वारस म्हणून. ते कळल्यावर त्यानं लगेच डाव साधला. बेलिझला स्कूबा डायव्हिंगला गेले होते ते. सोबत तिथलाच एक डॉक्टर मित्र. समुद्रात जवळ कुणी नाहीसं बघून या पठ्ठ्यानं संधी साधली. पेत्रची वजनं टाकली कापून."
"ओह, आलं लक्षात. वजनं कापल्यावर तो ढोल्या, बुचासारखा उसळी मारून फाटदिशी पाण्याच्या पृष्ठभागावर आला असणार."
"बरोबर. हवेचा दाब झटक्यासरशी बदलला. त्यामुळे त्याची फुफ्फुसं फुटली. पेत्र जागच्या जागी ठार. हॉस्पिटलात वासिलीनं रीतसर तमाशा केला. रडूनभेकून दाखवलं. लोक त्याला भुलले."
"पण बॅरोट्राउमा आणि एम्बोलीची लक्षणं वेगवेगळी असतात. त्यांच्या लक्षात कसं नाही आलं? ओह - ऍटोप्सी केली नसणार.” जॉनची ट्यूब एकदम पेटली.
“घ्या, मेडिकल लायसन व्हॅलिड आहे की तुझं.” हातातला तो बुळबुळीत पदार्थ समोरच्या गटाण्या सिरींजमध्ये टाकत खवचटपणे शेरलॉक. “बरोबर कळलंय तुला. ऍटोप्सी केलेली नाही. त्याहून गंमतीशीर गोष्ट म्हणजे पेत्र मेल्याची खातरजमा करणारा त्याचा तो डॉक्टर मित्र, तो गायब झालाय. आजारपणाच्या रजेवर आहे म्हणे.”
“पैसा चारला त्याला.” एकीकडे जॉननं आणलेलं सामान आवरायला घेतलं. दूध आणि चीज फ्रीजमधे टाकलं.
“किंवा मारून फेकलाही असेल त्याला. पेत्रचीच वजनं बांधून दिला असेल ढकलून पाण्यात.” बोलता बोलता शेरलॉकनं सिरींज बंद केली.
उरलेलं सामान ओट्यावर ठेवून जॉन टेबलाशी बसला. आता त्याला वास जाणवतही नव्हता. जॉननं हे कदापि कबूल केलं नसतं, पण शेरलॉकला असं कामात बुडून गेलेलं बघताना त्याला जाम आवडायचं. अशा वेळी शेरलॉक कसा उत्साहानं रसरसलेला असे. त्याचे डोळे चमकत. पाय एका जागी ठरत नसे. आपल्या उत्साहाच्या वावटळीत बघता बघता तो जॉनलाही कधी खेचून घेई, ते जॉनलाही कळत नसे. सर्वसामान्य लोकांना त्यातली मजा कळणं अवघड, पण आपल्याच धुंदीत असणार्‍या अशा जगावेगळ्या माणसासोबत असण्यात जी मजा होती, ती जॉन पुरेपूर जाणून होता. बरं, शेरलॉक हा वेगळेपणा मिरवणार्‍यांपैकीही नव्हता. तसं काही करण्याची नुसती कल्पनाही त्यानं सहज उडवून लावली असती.
हुह, परत तेच.
आपण शेरलॉककडे बराच वेळ रोखून बघतोय हे लक्षात आल्यावर जॉननं घाईघाईनं नजर वळवली. उगाच टेबलावर ताल धरला आणि टेबलावरचा सर्दाळलेला पेपर चाळायला घेतला. थोडा वेळ उगाच ’लाईफ सेक्शन’ वाचायचा प्रयत्न केला. पण त्याचं लक्ष त्यात नव्हतं. ’हल्ली हे असं शेरलॉककडे बघत राहणं वाढलंय आपलं...’ हेच डोक्यात चालू. अजून हे शेरलॉकच्या लक्षात आलं नव्हतं, हे एक नशीबच. त्याला इतर लोक, जवळीक, नाती... असल्या गोष्टींचा वाराही लागत नसे, हे एक बरं होतं.
“त्या सिरिंजवर खुणा कसल्या?” उगाच आपलं काहीतरी विचारायचं म्हणून जॉननं विचारलं.
“ऑब्वियस. बॉयलचा लॉ, जॉन.” चिमटा घेऊन ओट्यावर ठेवत शेरलॉक फिस्कारला. “पण- त्याच्याआधी मला-“ असं म्हणत त्यानं हॉटप्लेटचा प्लग सॉकेटमध्ये घालायला उचलला.
“त्याला हात नको ला-“ हातातला पेपर टाकत शेरलॉकला थांबवायला जॉन उठलाच, पण तोवर शेरलॉक कुठला ऐकायला? त्यानं ती सोललेली वायर बिघडलेल्या सॉकेटमध्ये घातली (काल मिसेस हडसननी त्याला चांगली टेप गुंडाळून ठेवलेली जॉनला पक्की आठवतेय. पण शेरलॉकनंच ती वायर सोलून ठेवली होती. याची अक्कल कुठे झक मारायला जाते...) आणि शॉर्ट सर्किट झालं. शेरलॉकला चांगलाच शॉक बसला असणार. कारण तो हॉटप्लेटच्या वायरसकट धाडदिशी मागे फेकला गेला.
धडपडत उठताना जॉनची खुर्ची मागे पडली. कसंबसं उठत त्यानं उताण्या पडलेल्या शेरलॉकच्या जवळच्या खुर्च्या मागे सरकवल्या आणि ओट्यावरचा एक लाकडी चमचा घेऊन शेरलॉकच्या हातातला चिमटा आधी खेचून काढला. तो चिमटा तापून शेरलॉकला नक्की भाजलं असणार. जॉनला जरा आश्चर्यच वाटलं. इतका जोराचा शॉक बसूनही चिमट्यानं काहीच झालं नव्हतं. ’असं कसं झालं बुवा?’ असा विचार जॉनच्या डॉक्टरी मेंदूत चमकून गेला, नाही असं नाही, पण आत्ता शेरलॉकला कितपत लागलंय ते आधी बघणं महत्त्वाचं होतं. “शेरलॉक,” शेरलॉकच्या मानेवर बोटं टेकून त्याचे ठोके तपासत जॉननं त्याला उठवायचा प्रयत्न केला. “शेरलॉक, ऐकू येतंय का तुला? शेरलॉक?”
***

“मिस्टर कंबरबॅच...” ही प्रॉडक्शन असिस्टंट नवीनच होती. फिल्म स्कूलमधलं नवखेपण तिच्या चेहर्‍यावर अजूनही स्पष्ट दिसत होतं. शिवाय आजूबाजूला वावरणार्‍या स्टार्सचीही तिला अजून तितकीशी सवय नसावी. काहीसं अवघडून खाकरत तिनं पुन्हा हाक मारली, “अं... मिस्टर कंबरबॅच, तुमचं झालंय असं म्हणाले ते. इथे सही करता का जरा?”
“दे ना. आणि प्लीज- ’मिस्टर कंबरबॅच’ वगैरे नको. नुसतं ’बेनेडिक्ट’ चालेल गं.” सफाईदारपणे पेन काढत बेनेडिक्टनं तिच्या हातातल्या पॅडवर सही केली.
“अं... ओके, बेनेडिक्ट.” संकोचत तिनं तिचं पॅड ताब्यात घेतलं. या पीएचं नाव निना होतं बहुतेक. हो, निनाच. हेअरबॅंडनं आवरलेले तिचे भुरे-सोनेरी केस खरंच खूप सुंदर होते. त्या केसांमुळे तिचा चेहरा उजळून निघाल्यासारखा दिसे. ते नीट ठाऊक असल्यासारखी तिनं अलगद एक बट कानामागे सारली.
“किती सुरेख आहेत गं तुझे केस!” दोनेक वर्षांपूर्वी बेनेडिक्टनं अशी दाद देताना सहज तिच्या केसांची बट हातात घेतली असती. पण आता नाही. आता त्यानं तिला नुसतं गोड हसून दाखवलं.
“ओह माय गॉड! थँक्यू!” पॅड छातीशी धरून निना तिथून जवळजवळ पळालीच. मग पुन्हा ऍण्ड्र्यूपाशी जाऊन पुन्हा तसंच लाजत-अवघडत, भारावलेल्या नजरेनं बघत सहीसाठी पॅड पुढे करणं. बेनेडिक्ट तिच्याकडे बघत राहिला.
हसू दाबत त्यानं मस्तपैकी आळस दिला. गेले दोन तास चेहरा कोरा ठेवून आणि एकाच जागी बूड चिकटवून अंग पार अवघडून गेलं होतं. त्याचा नि ऍण्ड्र्यूचा तो सीन दुपारपासून चालला होता. सुमारे दोनेक डझन तरी सफरचंदं खाल्ली असतील. आणि चहाचे तर किती कप ढोसले कुणास ठाऊक. आता त्याला डचमळत होतं. कपडे बदलायचे, मेकप काढायचा, धार मारून यायचं. मग एखादी बीअर. काहीतरी चांगलंसं खायचं. मग एक सिगरेट. खरं तर सिगरेट आधी चालेल...
तिथल्या टेप लावलेल्या वायरींच्या जंजाळातून वाट काढत त्यानं ऍण्ड्र्यूला खूण केली. “जेवायला येतोस? मी मरतोय भुकेनं.”
ऍण्ड्र्यूचे डोळे लकाकले. “चिप्स?”
“ब्रोकोली राब?”
“यक्स. खा लेका. मला कुठे तुझ्या तोंडात तोंड घालायचंय? थांबतोस बाहेर? आलोच. वीसेक मिनिटं.”
“पंधरा मिनिटं.” तिथल्या वाळूच्या पोत्यांना वळसा घालत बेनेडिक्टनं बॅकस्टेजवाल्या दोन पोरांनाही ’येतो, थॅंक्स’ म्हटलं. पुढच्या आठवड्यात भेटायचा वायदा केला. तेवढ्यात निना दिसली, तिला थांबवून विचारलं, “निना, मार्टिन गेला का गं?”
“साडेनऊला चाललाय.”
“ओके. थॅंक्स. गुड नाईट.” त्यानं निघता निघता सवयीनं खिशातला फोन चाचपला. नेहमी असतो खरा त्याच्या खिशातच. पण इतका वेळ बसायचं, म्हणून आज नव्हता. इतक्या तंग कपड्यांत तो उठून दिसला असता तसाही. म्हणजे गाडीत असणार.
“तुझा बूट बघ.... पडशील.” लाजत निनानं त्याचं बुटाच्या सुटलेल्या लेसकडे लक्ष वेधलं.
“ओह, थॅंक्स.” पेन तोंडात खुपसत बेनेडिक्ट लेस बांधायला वाकला, तर त्याला एकदम गरगरल्यासारखं झालं. गॉड, जामच भूक लागलीय की. खड्ड्यात गेला ब्रोकोली राब. चिप्स खावेत नि वीकेण्डला पूलवर दोन फेर्‍या जास्त मारून जिरवावेत. काय नाय होत.
पण उठता उठता त्याचा तोल गेला. आधाराला म्हणून त्यानं शेजारच्या डळमळत्या सी-स्टॅण्डला हात घातला, तर तोही पडला. काही कळायच्या आत बेनेडिक्टनं वायरींचा एक जुडगा धरला. गुंडाळलेल्या टेपचा स्पर्श होऊन तो हात मागे घेणार, तितक्यात त्याला एक जोरदार झटका बसला आणि मग डोळ्यांपुढे अंधारी आली.
***

बेनेडिक्टनं सावकाश चेहर्‍यावरचा हात काढला. डोळे उघडले आणि भगभगीत प्रकाश सहन न होऊन परत गपकन मिटून घेतले. कसेबसे डोळे किलकिले करून त्यानं आजूबाजूला पाहिलं. देवा, काय प्रकाश म्हणायचा का काय हा? फुटबॉलच्या मैदानात लावलेल्या हॅलोजन्ससारखा, डोळे दिपवणारा, प्रखर प्रकाश. दोनेक मीटरवर माणसाच्या आकाराची एक धुसर आकृती बसलेली. डोळे चोळत त्यानं "कोण आहे?" असं विचारून पाहिलं. उत्तर मिळालं नाही. त्यात तो भयानक उजेड. सहन न होऊन बेनेडिक्टनं गुडघे पोटाशी घेतले नि पॅण्टच्या काळ्या रंगाकडेच बघत तो पुटपुटला, "गंमत वाटली की काय तुम्हांला?" मग त्यानं परत समोरच्या त्या आकृतीकडे पाहिलं नि तो एकदम दचकला.
"होली फक!"
समोरचा माणूस अगदी बेनेडिक्टसारखाच दिसत होता. हुबेहूब. आपटल्यामुळे आपल्या डोक्यावर परिणाम तर नसेल ना झाला? भास होतायत आपल्याला? बेनेडिक्टला कळेना. कारण त्याचा आवाजही हुबेहूब बेनेडिक्टसारखाच होता. कुठून आणला त्यांनी हा तोतया? इतकं साम्य?
त्या माणसानं बेनेडिक्टनं ’ग्रेट गेम’मध्ये घातलेला पायजमा आणि वरून प्लॅस्टीकचा एक ऍप्रन घातला होता. शेजारी पडलेला एक गॉगल. जमीन पांढरीशुभ्र. भिंतीही. “कुठे आहोत आपण? सेट नक्की नाही हा.” बेनेडिक्टला काही झेपेना.
“’२२१ बी’पण नाही हे.” तो माणूस म्हणाला.
“माय गॉड! तुझा आवाजपण माझ्यासारखा आहे. मी झोपेत असताना माझा क्लोनबीन केला की काय ह्यांनी, आं?” किती हुबेहूब चेहरा! बेनेडिक्टची नजर हटेना.
“मानवी क्लोनिंग करणं वैद्यकशास्त्राला अजूनही शक्य झालेलं नाही. ’बॉइज फ्रॉम ब्राझिल’वाले काहीही बरळू देत, ते त्यांना तेव्हाही जमलेलं नव्हतं.”
मरो. ते महत्त्वाचं नाही. बेनेडिक्टनं डोकं शांत ठेवत विचारलं, “ओके. ओके. काय चाललंय हे?
बाकीचे सगळे कुठेयत? इथे इतका उजेड कसला आहे?” पण बोलता बोलता भांबावून तो इकडेतिकडे बघत राहिला. खरंच, कुठे होते ते? एखाद्या पांढर्‍याशुभ्र खोक्यासारखी होती ती खोली. दारं नाहीत, खिडक्या नाहीत. पांढर्‍याफटक भिंतींना अंधाराची एक चुणीही नाही. परत तो खाली बसलेल्या त्या माणसाकडे वळला. तो माणूस अनवाणीच बसला होता. त्याची पावलंसुद्धा बेनेडिक्टसारखी होती. “कोण आहेस तू? कुठून पकडून आणलं ह्यांनी तुला?”
त्या माणसानं एक भिवई उंचावत बेनेडिक्टकडे पाहिलं. ही लकब इतकी ओळखीची का वाटतेय?
“शेरलॉक होम्स. तू? तुझं नाव काय?”
आता बेनेडिक्ट भडकला. “फालतूपणा बास झाला.” रागारागानं त्यानं त्या खोलीत येरझारा घालायला सुरुवात केली. “किती वेळ बेशुद्ध होतो मी?”
“तीन मिनिटं. थोडी सेकंदं मागेपुढे. मीपण आत्ताच शुद्धीवर आलो. इलेक्ट्रिक शॉक.” खांदे उडवत त्या माणसानं स्वत:चे हात नीट निरखून बघितले. “भाजले नाहीत पण हात. इंट्रेस्टिंग.”
“नि आपण आलो कसे इथे?”
“तीन-चार कारणं सुचताहेत मला. खरं म्हणजे पाच.”
आळस देत तो माणूस उठला नि बेनेडिक्ट बघतच राहिला. आपण आरशात बघत असताना, आरशातल्या आपल्या प्रतिबिंबानं मात्र एकदम वेगळ्याच हालचाली करायला लागाव्यात तसं काहीतरी विचित्र त्याला वाटायला लागलं. बेनेडिक्टनं रंगवलेल्या शेरलॉकची नक्कल हा माणूस इतकी हुबेहूब करत होता, की बेनेडिक्टला एकाएकी भीती वाटायला लागली.
“हे बघ, तू आता बेअरिंग सोडलंस तरी चालेल. डिटेलिंगवर खूप काम केलेलं आहेस तू. पण आता पुरे. कळलं मला.” त्याचे केस, डोळे, दातसुद्धा अगदी बेनेडिक्टसारखे होते. हे अतीच झालं. अती झाल्यावर येतं तसं त्याला वेडगळ हसू यायला लागलं. “हे जरा अजबच आहे हां पण! जत्रेत हरवलेला जुळा भाऊबिऊ सापडल्यासारखं वाटतंय मला.”
“मला-जुळा-भाऊ-नाही.” एखाद्या बथ्थड माणसाला काहीतरी सहनशीलपणे समजावून सांगावं तसा तो माणूस म्हणाला. “मला भाऊ आहेत. पण सुदैवानं मी-त्यांच्यासारखा-दिसत-नाही.” आणि प्रयासानं शांत राहिल्यासारखा तो भिंतीला टेकला.
आता बेनेडिक्टला घाम फुटला. काय करावं ते न सुचून त्यानं त्या थंडगार पांढर्‍याफटक भिंतीवर डोकं टेकलं. “कोंडलं जाणं झेपत नाही मला.” तो स्वत:शीच पुटपुटला. मग त्यानं त्या भिंतीवर थडाथड बुक्के मारायला सुरुवात केली. “मार्क? सू? आहे का कुणी?” कसलाच आवाज येईना. तशी त्यानं दुप्पट जोरानं हाणायला सुरुवात केली. “डॅनी? मेलात का सगळेच्या सगळे?”
“तू ज्यांना हाका मारतो आहेस, त्यांना काहीही ऐकू जात नाही असं दिसतं.”
भडकून बेनेडिक्ट गर्रकन वळला. “हे काय चाललंय? आं? काय चाललंय हे? कोण आहेस तू? तू…” बोलता बोलता त्याचं तोतयाच्या डोळ्यांकडे लक्ष गेलं. पुढे होत त्यानं त्या माणसाचे डोळे निरखून पाहिले.
तो माणूस निर्विकारपणे नजरेला नजर देत राहिला.
त्याच्या उजव्या बुबुळाखाली लहानसा तपकिरी ठिपका होता, बेनेडिक्टसारखाच. नीट निरखून पाहिलं, तर लेन्सेसची काहीतरी खूण दिसेल, म्हणून बेनेडिक्ट वेड्यासारखा डोळे तपासत राहिला. पण अहं. कसलीही खूण नाही.
थेट त्याच्यासारखे - त्याचेच - डोळे.
धसकून तो मागे हेलपाटला. “जीझस. जीझस ख्राइस्ट!” पोटात कुणीतरी गपकन गुद्दा मारावा आणि श्वासच घेता येऊ नये, तसं त्याला व्हायला लागलं.
“सावकाश. सावकाश. श्वास घे. दीर्घ श्वास घे. काहीतरी होईल तुला.” तो माणूस शांतपणे म्हणाला.
धापा टाकत बेनेडिक्टनं कशीबशी बसकण मारली आणि गुडघ्यात डोकं घातलं. डोकंच आपटलं असणार कुठेतरी वेडंवाकडं. त्याशिवाय असं कसं होईल?
डोळ्यांसमोर कुणीतरी काहीतरी नाचवत होतं, म्हणून त्यानं वर पाहिलं, तर तो माणूस सिगरेटचं पाकीट हलवत होता.
“घे.”
“सोडतोय मी.” कसाबसा बेनेडिक्ट उत्तरला खरा. पण त्याचे हात शिवशिवले. एखादी सिगरेट चालेल, असं त्यानं आजच नव्हतं का म्हटलं? समोरचं आख्खं पाकीट घेऊन तोंडात खुपसावं आणि भकाभका ओढावं असा मोह त्याला एकदम झाला. हात थरथरत होते. त्यानं कशीबशी एक सिगरेट काढून घेतली नि बावचळून लायटरसाठी इकडेतिकडे पाहिलं.
“थांब. आग लावशील कुठेतरी, मी पेटवतो.” हसत त्या माणसानं बेनेडिक्टची सिगरेट शिलगावली.
त्याचे हात - त्याचे हातही-
बास. बास.
सिगरेटचा एक खोल झुरका घसा जाळत गेला, तेव्हा कुठे बेनेडिक्टला जरा शांत वाटलं. हाताचं कापरं थांबलं. धीर करून त्यानं त्या माणसाकडे परत एकदा निरखून पाहिलं. “खरंच, कोण आहेस तू?”
“मला परत परत तेच तेच सांगायला आवडत नाही.”
“अच्छा, म्हणजे तुझं नाव शेरलॉक आहे तर!” बेनेडिक्ट तिरसटून म्हणाला. याच्या तर-
“हं…” सुस्कारत त्या माणसानं सहनशीलपणाचा आव आणून उत्तर दिलं. “हे बघ, तू कोण आहेस हे मला माहीत नाही. मला त्यानं काही फरकही पडत नाही. काळाचा किंवा अवकाशाचा काहीतरी घोटाळा झालेला आहे. कसा काय ते मला अजून कळलेलं नाही. पण त्यामुळेच आपण दोघं इथे अडकलो आहोत असं दिसतं.”
“घोटाळा?” बेनेडिक्टचा धीर सुटून तो ताडकन उठला नि त्यानं येरझारा घालायला सुरुवात केली. “घोटाळा म्हणजे? तू चुकून आला असणार इथे. दुसर्‍या कुठल्या सेटवर जायचं होतं का तुला? तसाच काहीतरी घोटाळा असणार.”
पण त्या माणसानं बेनेडिक्टच्या बडबडीकडे दुर्लक्ष करत पुढे बोलायला सुरुवात केली, “हुबेहूब माझ्या डोळ्यातल्यासारखा ठिपका. तेच दात, तेच नाक, तस्सेच हात. आपल्या केसांची वाढही एकसारखीच आहे. मी एरवी पैजाबिजा लावत नाही. पण इथे हरकत नाही. तुला जुळा भाऊ वगैरे नसेलच. आहे का?”
“न- नाही. जुळा भाऊ…. नाही, एकटाच आहे मी...”
नक्की ना? की जत्रेबित्रेत हरवलेला एखादा जुळा भाऊ... की आईबापानं लपवून वगैरे ठेवलंय आपल्यापासून? ’मॅन इन दी आयर्न मास्क’सारखं काहीतरी आचरट कारण?
बास. लागतोय तेवढा शॉट पुरे आहे. अजून हे नको.
“हे बघ, मलाही कारण नीटसं उलगडलेलं नाही, कबूल आहे.” बोलता बोलता त्या माणसानंही एक सिगारेट शिलगावली. मग तो मनापासून सिगरेटचा धूर छातीत भरून घेत राहिला. मग आजूबाजूच्या पांढर्‍याशुभ्र भिंती न्याहाळत पुढे म्हणाला, “काहीच डेटा नाही. कसला पुरावा नाही... फक्त तुलाही शॉक बसला असावा, इतकंच काय ते स्पष्ट दिसतंय.”
“राइट.” बेनेडिक्ट एकदम आठवून भानावर आला. “मी पेन तोंडात खुपसून बुटाची लेस बांधायला वाकलो… उठताना तोल गेला म्हणून ती वायर धरली, तेव्हाच - त्या शॉकमुळे भास होत असेल का रे मला?”
स्वत:ला शेरलॉक म्हणवणार्‍या त्या माणसानं काहीच न बोलता बेनेडिक्टला एक जोरदार चिमटा काढला फक्त.
“ओऽऽय! अरे ए!”
“आहे? भास आहे?” शांतपणे झुरका घेत तो माणूस. “समांतर विश्व सिद्धान्ताबद्दल ऐकलं आहेस का कधी?”
“समांतर काय? म्हणजे ते - एकाच वेळी… तसंच दुसरं जग वगैरे... कशात तरी वाचलंय… चल! पण ते गोष्टीत. खरं कसं असेल ते?”
“अच्छा, म्हणजे हुबेहूब स्वत:सारख्या दिसणार्‍या माणसाशी गप्पा मारतो आहोत आपण, ते स्वीकारायची तयारी आहे तुझी. पण भौतिकशास्त्र आणि वैश्विक विज्ञान मात्र थोतांड आहे, अं?” खवचटपणे त्या माणसानं विचारलं.
“पण तुला कसं माहीत असेल त्याबद्दल?” कसल्यातरी खातरीनं बेनेडिक्ट.
आता कुठे त्या माणसानं बेनेडिक्टकडे निरखून पाहिलं. “मला माहीत असेल की नाही, याच्याशी तुझा काय संबंध?”
“माझा नाही तर कुणाचा संबंध? मला माहितीय ना, शेरलॉक होम्सला विश्व आणि त्याची उपपत्ती यांच्याबद्दल काहीही माहीत नाही. मी नाही तर कोण सांगणार?” आता बेनेडिक्ट खरंच भडकला होता.
“म्हणजे मी कोण आहे हे तुला माहीत आहे तर!” तो माणूस उलट खूश होत म्हणाला.
“मला नाही तर - मी - आम्ही बनवलीय रे बाबा ’शेरलॉक’ बीबीसीसाठी! डॉयलची ओरिजनल गोष्ट आहे ती, असं काय करतोस? तुला माहीत नाही का?” आता बेनेडिक्टला गरगरायला लागलं होतं. पोटात काही नाहीय, त्याचाच परिणाम हा. निदान काहीतरी प्यायला तरी पाहिजे. प्यायल्यावर बरं वाटेल. बहुतेक.
“शक्यच नाही.”
“शक्यच नाही म्हणजे? गप्प बस, प्लीज गप्प बस.” थकून बेनेडिक्ट भिंतीला टेकला. दीर्घ श्वास. दीर्घ श्वास घेतला पाहिजे. शॉक बसलाय, त्यामुळे हे असं होतंय. डोकंबिकं फिरलेलं नाहीय आपलं. नाही ना फिरलेलं?
“तू माझ्यासारखा दिसतो आहेस. तुझा आवाज माझ्यासारखाच आहे. तुझे कपडेही माझ्यासारखे आहेत. पण तू ’मी’ नव्हेस. म्हणजे तू नक्कीच नट असणार. सर्वसाधारण माणसं फासतात, त्याहून बराच रंग फासलेला आहे तुझ्या तोंडाला. तो फासूनही बराच वेळ झाला असणार, कारण तो बराचसा ओघळलाय. पण परत टच अप केलेला दिसत नाही, म्हणजे तुझं काम संपत आलेलं असणार. तुझे केस मुळात इतके काळेभोर नाहीत. मुळांशी लालसर रंग स्पष्ट दिसतो आहे. मधूनमधून पिकलेले केसही आहेत. म्हणजे केस रंगवून बरेच दिवस झाले असणार, पण लावणार्‍यानं डोकं वापरलं आहे. मूळचा रंग दिसू नये अशा प्रकारे केसाचं वळण फिरवलं आहे. सूट फारच घट्ट आहे. पॅण्टीची शिवणही उसवून परत घातलेली दिसतेय. ही नंतर तुझ्या मापाची करून घेतलेली पॅण्ट असणार. भारीतलं कापड आहे, पण म्हणून शिवण लपते थोडीच? हातानं फोन चाचपडतो आहेस सतत, म्हणजे सूट तुझा स्वत:चा असणं शक्य नाही. नाहीतर तुझा मोबाइल नक्की खिशात असला असता. या पॅण्टच्या खिशात काही मावणं शक्यच नाही. पण तरी तू सवयीनं चाचपडतो आहेस. म्हणजे तुझ्याकडे असले आणखी सूट असणार. पण हा सूट मात्र तुझा नाही. तुझ्या हाताला हलकं कापरं भरलंय. बोटं पिवळी पडलेली आहेत. दातही. दात काळजीपूर्वक स्वच्छ करून घेतलेले दिसताहेत. पण तरी खुणा लपत नाहीत. हिरड्या बघ कशा लालबुंद झाल्या आहेत, जोरजोरात घासल्यामुळे बहुतेक. नट असून सिगरेटनं पिवळे पडलेले दात? हा! कुणीतरी सिगरेट सोडण्यावरून खूप ऐकवलं असणार तुला. नि किती लोकांना हाका मारल्यास तू? कायम छप्पन्न लोकांना आपल्या तालावर नाचवायची सवय असणार तुला. म्हणजे नक्की नाटकधंद्यातला माणूस. वायरला हात लागून शॉक बसल्याचं तू स्वत:च सांगितलंस. पण हातावर भाजल्याच्या खुणा नाहीत. बोलू पुढे?”
“यात काय मोठंसं? शो पाहणारा कुणीही सांगेल हे. हेच तर करतो ना आम्ही!” तिरसटपणे बेनेडिक्ट. काहीही झालेलं नाही, घाबरायचं कारण नाही, असा धीर स्वत:लाच दिल्यासारखा तो पुढे म्हणाला, “तू गोष्टीतलं एक पात्र आहेस. मला फक्त भास होतायत. तू तुझी ती डिडक्शन्स वगैरे कर नि इथून बाहेर निघायचं बघ लवकर. नि जरा शांतपणे. फार बडबड नको. मी विचार करायचा प्रयत्न करतोय, ओके?”
त्यावर तो माणूस खवचटपणे फक्त हसला. “ते मरू दे. टॉम कोण?”
“क्काय?” बेनेडिक्टचं डोकं सणकलं. तो त्या माणसाच्या अंगावर धावून जायला उठलाच. तितक्यात प्रकाश एकदम उजळल्यासारखा झाला नि त्याचे डोळे एकदम दिपले. कसेबसे डोळे झाकत तो खाली कोसळला.
***

तो जागा झाला तेव्हा कुणीतरी त्याच्या चेहर्‍यावरून हात फिरवत होतं. कुणीतरी हातही धरला होता. त्याचा जीव एकदम भांड्यात पडला. आता कुणीतरी हॉस्पिटलात नेईल. सिटी स्कॅन, एमाराय… काही ना काही उपचार होतील नि मग आपल्याला बरं वाटेल. सुटलो बुवा...
तेवढ्यात कुणीतरी बोललं, “शेरलॉक? शेरलॉक? बरं वाटतंय का आता?”
***

क्रमश:

Monday, September 29, 2014

बोंबील आणि बॅरल

फक्त शेरलॉकच्या धाग्यावर एकत्रित राहावं म्हणून हे पोस्ट इथे डकवून ठेवते आहे.

पुनरुत्पादनाच्या प्रेरणेनं पुरुष आणि स्त्रिया सर्वसाधारणतः एकमेकांकडे आकर्षित होतात हे खरं. पण पुनरुत्पादन ही लैंगिक संबंधांची एकमात्र प्रेरणा नाही. त्या क्रियेतून मिळणारा आनंद ही एक महत्त्वाची प्रेरणा आहे. स्त्रीच्या योनीत पुरुषाचं लिंग या संभोगप्रकाराखेरीज इतर सर्व मैथुनप्रकार, गर्भनिरोधक साधनं, कायदेशीर गर्भपात, प्राणिसृष्टीतही आढळणारे समलिंगी संबंध या सार्‍यांच्या अस्तित्वातून हेच सिद्ध होतं की पुनरुत्पादन ही लैंगिक संबंधांची एकमात्र प्रेरणा नाही. असं असताना अमुक एका प्रकारचे संबंध / आकर्षण नैसर्गिक आणि बाकी अनैसर्गिक, असं कसं ठरवणार? असं ठरवण्याला कुठलाही ठोस आधार देता येत नाही. एकदा माणूस नैसर्गिक म्हटला की तो जे जे करेल, ते सगळं नैसर्गिकच. अर्थात कोणत्याही नैसर्गिक गोष्टींवर बंधनं नसावीतच असं म्हणणंही धोक्याचं आहे (हिंसेची प्रेरणा नैसर्गिकच आहे). पण एखादी कृती नैसर्गिक आहे की अनैसर्गिक हा त्या गोष्टीची योग्यायोग्यता ठरवण्याचा आधारच नव्हे. ती कृती करण्यामुळे इतर व्यक्तींच्या स्वातंत्र्याचा संकोच होत नाही ना, त्यांच्यावर अन्याय होत नाही ना याची खातरजमा करणं महत्त्वाचं आहे.
समलिंगी संबंधांना दोन व्यक्तींची परस्परसंमती असेल, तर त्यामुळे इतरांवर काय अन्याय संभवतो? कोणताच नाही.
मग त्याला विरोध करण्याला आधार काय?
माणसाच्या मूलभूत अधिकारांवर गदा आणत, समलिंगी संबंध बेकायदेशीर ठरवणार्‍या सर्वोच्च न्यायालयाच्या निर्णयाचा मी निषेध करते.

***

मराठीत फॅनफिक्शन तर नाहीच, दर्जेदार इरॉटिकाही नाही. ’शेरलॉक’ ही ’बीबीसी’ची मालिका आणि मुख्यत्वेकरून तिच्यावर लिहिली जाणारी फॅनफिक्शन यांनी मला फॅनफिक्शन, इरॉटिका या प्रकारांची रसभरित ओळख तर करून दिलीच - पण लैंगिकतेचं विविधांगी भान आणून देण्याला त्यांनी बराच हातभार लावला. त्यातल्या एका शृंगारिकेचं भाषांतर करून हे ऋण थोडंसं फेडायचा मानस बरेच दिवस होता. पण काही केल्या झेपत नव्हतं. मातृभाषेत इरॉटिका, नि चांगली इरॉटिका लिहिणं किती अवघड ते लक्षात येऊन अनेकवार हतबल तेवढं व्हायला होत होतं. ते भाषांतर पुरं व्हायला निमित्त झालं, सर्वोच्च न्यायालयाच्या या निकालाचं.
त्याबद्दल भूमिका घेताना काहीतरी सकारात्मक कृतीची जोड त्याला असली पाहिजे असा माझा आग्रह होता. त्यासाठी हे भाषांतर पुरं केलं. दमछाक झाली, पण मजाही आली.
हे थोर भाषांतर नाही, मान्य आहे. पण कुठूनतरी सुरुवात करावी लागतेच.

इथे हे भाषांतर उपलब्ध आहे.

शीर्षकाचा संदर्भ: विलास सारंग यांची ’मुक्त शब्द’च्या २०११ च्या दिवाळी अंकात प्रसिद्ध झालेली कथा.